Οι αρχές της εκπαίδευσης ενηλίκων, σύμφωνα με τον Κόκκο, Α. (1) είναι:

• η ενεργητική μάθηση
• η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης
• η μάθηση μέσα από την πράξη

Στη βιβλιογραφία με σαφήνεια τονίζεται, ότι δεν μπορεί κανείς να μεταφέρει στην παιδαγωγική των ενηλίκων τις κλασικές παιδαγωγικές μεθόδους, που προέρχονται κυρίως από το παραδοσιακό ρεύμα. Τα βιώματα και οι εμπειρίες ενός ενήλικα καθώς και η ηλικία, οι υποχρεώσεις και οι ευθύνες του είναι αυτά που ως επί το πλείστον καθορίζουν και τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες του. Τα προγράμματα επομένως, σύμφωνα με τους Noyé και Piveteau (2002), είναι χρήσιμο να οργανώνονται και να επικεντρώνονται όχι πια στην μελέτη θεωρητικών θεμάτων, αλλά στα προβλήματα προς επίλυση ή στις περιπτώσεις προς ανάλυση, που έχουν σχέση με τις εμπειρίες του καθενός.

Ο ενήλικας δεν μαθαίνει κάτω από οποιαδήποτε προϋπόθεση. Ανάμεσα στις προϋποθέσεις που απαιτούνται επτά είναι, κατά την Courau (2000), οι κυριότερες:

Ο ενήλικας μαθαίνει όταν:

• καταλαβαίνει
• η εκπαίδευση έχει άμεση σχέση με την καθημερινότητά του
• αντιλαμβάνεται, κατανοεί και αποδέχεται τους στόχους του εκπαιδευτικού προγράμματος
• ενεργεί και εμπλέκεται
• ο εκπαιδευτής ξέρει να αξιοποιεί τα αποτελέσματα της επιτυχίας και της αποτυχίας
• νοιώθει ενταγμένος σε μια ομάδα
• βρίσκεται μέσα σε κλίμα που ευνοεί τη συμμετοχή.

Ο ρόλος των διδασκόντων τους ενηλίκους διδασκομένους γίνεται καθοριστικός αλλά και δύσκολος μια και ο ίδιος είναι ενήλικας που φέρει μαζί του, το δικό του «πακέτο» εμπειριών και εμπλεκεται ο ίδιος σε μαθησιακά επεισόδια με το δικό του τρόπο (Rogers, A. 1999: 219). Ο ρόλος που καλείται σήμερα να αναλάβει ο «εκπαιδευτής ενηλίκων» για να είναι αποτελεσματικός, σε σχέση με τις σύγχρονες ανάγκες στην Κοινωνία της Γνώσης, συνδέεται με την υποστήριξη των Γενικών Δεξιοτήτων και Βασικών Ικανοτήτων (Καραλής, 2003). Ανεξάρτητα από το περιβάλλον εργασίας του και το πλαίσιο στο οποίο διδάσκει, θα πρέπει να είναι ικανός να υποστηρίξει την ανάπτυξή τους. Θα πρέπει δηλαδή να μπορεί να εντάσσει στην καθημερινή του πραγματικότητα τέτοιες δραστηριότητες ώστε να δίνεται η ευκαιρία στους διδασκομένους να εργάζονται ομαδικά, να αναπτύσσουν τη δημιουργική τους σκέψη και την προσαρμοστικότητά τους, και να αναλαμβάνουν προσωπική ευθύνη για την πορεία μάθησής τους.

Για να μπορεί ο εκπαιδευτής να ενισχύει τις άτυπες μορφές μάθησης στο πλαίσιο οποιασδήποτε εκπαιδευτικής διεργασίας, θα πρέπει, σύμφωνα με τους Rogers, 1999˙& Κόκκο, 1999, να τους ενισχύει στη διεύρυνση των μεθόδων και των στρατηγικών μάθησης που χρησιμοποιούν και να στηρίζει την ενεργητική συμμετοχή των εκπαιδευομένων στην εκπαιδευτική διεργασία (Noyé & Piveteau, 1999˙ Knowles et al., 1998˙Silberman, 1998˙ Τοδούλου, 2003˙ Jaques, 2004). Σύμφωνα μάλιστα με τον Carl Rogers, ο μόνος άνθρωπος που είναι επί της ουσίας διδασκόμενος είναι αυτός που έχει μάθει πώς να μαθαίνει, πώς να προσαρμόζεται στην αλλαγή, πώς να αναζητά την γνώση (Rogers, 2002). Συνεπώς η ενεργή συμμετοχή των διδασκομένων σε ποικίλες δραστηριότητες αποκτά κεντρική σημασία.

Έτσι ο ρόλος του διδάσκοντα προσεγγίζει τελικά περισσότερο τη διάσταση του «διευκολυντή» για την απόκτηση γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων παρά του εισηγητή (Knowles et al., 1998). Επίσης σύμφωνα με τον Rogers (2002), είναι σημαντικό να μπορεί να αποδέχεται τη διαφορετικότητα των διδασκομένων και να μπορεί να τους κατανοεί σε βάθος. Για να μπορέσει μάλιστα ο εκπαιδευτής να ανταποκριθεί με επιτυχία στις νέες προκλήσεις θα πρέπει να έχει κατανοήσει τη φιλοσοφία της εκπαίδευσης ενηλίκων, να έχει συνείδηση του ρόλου του μέσα στην Κοινωνία της Γνώσης (Καραλής, 2003, Meriam & Caffarella, 1999) και να αποτελεί ο ίδιος μοντέλο συνεχούς μάθησης για τους εκπαιδευόμενούς του (Knowles, 1980˙ Courau, 2000).

Βιβλιογραφία άρθρων

Κόκκος, Α. (1999). Εκπαίδευση Ενηλίκων: Το Πεδίο, οι Αρχές Μάθησης, οι Συντελεστές, Πάτρα, ΕΑΠ. 

Κόκκος, Α. (2001). Ο ρόλος του διδάσκοντος στην εκπαίδευση από απόσταση : Η περίπτωση του ΕΑΠ στο Λιοναράκης Α., (επιμ.) Πρακτικά 1ου Πανελληνίου συνεδρίου για την ΑεξΑΕ, τόμος Α΄

Κόκκος Α. Εκπαιδευτικό υλικό για τους εκπαιδευτές θεωρητικής κατάρτισης, Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών, τόμος Ι & ΙΙΙ, ΕΚΕΠΙΣ.

Κόκκος, Α. (1999). Εκπαίδευση Ενηλίκων, τόμος Α, Πάτρα: Ε.Α.Π.

Καραλής, Θ. (2003) Ο ρόλος του Εκπαιδευτή στη Σύνδεση της Κατάρτισης με την Απασχόληση, Αθήνα: Εθνικό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών.

Τοδούλου, Μ. (2003) Αξιοποιώντας τη Διεργασία της Ομάδας στην Εκπαίδευση Ενηλίκων, Αθήνα: Εθνικό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών.

Courau, S. (2000) Tα βασικά εργαλεία του εκπαιδευτή ενηλίκων, Αθήνα: Μεταίχμιο.

Jarvis, P. (1999) Adult & Continuing Education (2η έκδοση), London: Routledge.

Knowles, M. (1980).  The modern practice of adult education, New York: Adult Education.

Knowles, M., Holton, E., & Swanson, R. (1998) The adult learner: The definite classic in adult education and human resource development (5η έκδοση), Houston: Gulf Publishing Co.

Merriam, Sh., Caffarella, R., (1999), Learning in Adulthood, San Francisco: Josssey-Bass.

Νοyé D., Piveteau J., (2002) Πρακτικός Οδηγός του Εκπαιδευτή (2η έκδοση), Αθήνα: Μεταίχμιο. Πρακτικά 1ου Συνεδρίου Επιστημονικής Ένωσης Εκπαίδευσης Ενηλίκων (2004), Αθήνα: Μεταίχμιο.

Rogers, C. (2002) “The interpersonal relationship in the facilitation of learning” στο Harrison, R., Reeve, F., Hanson, Α., & Clarke, J. (επιμ.) Supporting Lifelong Learning: Perspectives on learning, London: Routledge.

Rogers, A., (1999). Η Εκπαίδευση Ενηλίκων, Αθήνα: Μεταίχμιο.